E-ATIK SORUNU

Dijital devrim ile birlikte internet, bilgisayarlar, akıllı telefonlar ve benzeri dijital cihazlar, günlük yaşamımızın sıradan bir parçası oldu ve iletişimimizi ve hayatımızı kolaylaştırdı. Gelişen teknoloji yaşam biçimimizi ve tüketim alışkanlıklarımızı değiştirdi. Artık teknolojik aletler evimizin ve işyerimizin vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Onlar olmadan adeta yaşamımızı sürdürmek mümkün değil. Ancak bu elektronik aletlerin bir kullanım ömürleri var ve bu da bir elektronik atık sorunu meydana getiriyor. Gittikçe artan elektronik atıkların (e-atık) miktarı çevreye ciddi bir tehdit oluşturuyor. Bu nedenle hayatımızı kolaylaştıran bu cihazlar aynı zamanda yaşadığımız gezegeni de tehdit ediyor.

Elektronik atık veya e-atık, elektronik cihazların kullanım ömrünün tamamlanması ya da bizim bildiğimiz haliyle çöpe dönüşmesidir. Günlük hayatta kullandığımız televizyon, radyo, bilgisayar, yazıcı, çamaşır makinesi, buzdolabı vs gibi elektronik eşyalar, kullanım ömrü bittiğinde elektronik atık sınıfına girmektedir. E-atıklar, yer kaplamaları ve zehirli maddeler içermeleri dolayısıyla dünyada gittikçe büyüyen bir sorun haline geliyor. Örneğin, elektronik hurda bileşenleri, kurşun, kadmiyum, berilyum veya bromlu alev geciktiriciler gibi potansiyel olarak zararlı malzemeler içerir. E-atıkların geri dönüşümü ve bertarafı, işçilerin ve çevrelerinin sağlığı için önemli riskler içerebilir.

Kalkınma için ICT Ölçüm Ortaklığı, e-atığı altı kategoriye ayırmıştır:(1) Daha yaygın olarak soğutma ve dondurma ekipmanı olarak adlandırılan sıcaklık değişim ekipmanı. Tipik ekipman şunları içerir: buzdolapları, dondurucular, klimalar, ısı pompaları. (2) Ekranlar, monitörler. Tipik donanımlar arasında televizyonlar, monitörler, dizüstü bilgisayarlar ve tabletler bulunur. (3) Lambalar. Tipik ekipmanlar arasında flüoresan lambalar, yüksek yoğunluklu deşarj lambaları ve LED lambalar bulunur. (4) Büyük ekipman. Tipik ekipmanlar arasında çamaşır makineleri, çamaşır kurutucular, bulaşık makineleri, elektrikli ocaklar, büyük baskı makineleri, kopyalama ekipmanı ve fotovoltaik paneller bulunur. (5) Küçük ekipman. Tipik ekipmanlar arasında elektrikli süpürgeler, mikrodalgalar, havalandırma ekipmanları, ekmek kızartma makineleri, elektrikli su ısıtıcıları, elektrikli traş makineleri, teraziler, hesap makineleri, radyo setleri, video kameralar, elektrikli ve elektronik oyuncaklar, küçük elektrikli ve elektronik aletler, küçük tıbbi cihazlar, küçük izleme ve kontrol cihazları bulunur. (6) Küçük Bilgi Teknolojisi (IT) ve telekomünikasyon ekipmanı. Tipik ekipmanlar arasında cep telefonları, Küresel Konumlandırma Sistemleri (GPS), cep hesap makineleri, yönlendiriciler, kişisel bilgisayarlar, yazıcılar, telefonlar.

Son yıllarda e-atık üretimini tetiklenmesi nedeniyle dünya çapında elektronik atık üretimi 2022’de yaklaşık 62 milyon metrik ton olarak gerçekleşmiştir ve bu e-atık, 1,55 milyon 40 tonluk kamyonu dolduracak büyüklüktedir. Bu eğilimin devam etmesi halinde, 2030 yılında yıllık e-atık üretiminin 82 milyon kg olacağı tahmin ediliyor. Kişi başı üretilen e-atık miktarı yaklaşık 10 kg’dır. Ancak  e-atıkların %33 ile büyük çoğunluğunu oluşturan oyuncaklar, mikrodalga fırınlar, elektrikli süpürgeler ve e-sigaralar gibi küçük cihazların %12’si, 4,6 milyon tonu bulan dizüstü bilgisayarlar, cep telefonları, GPS cihazları ve yönlendiriciler gibi küçük BT ve telekomünikasyon ekipmanı kategorisindeki e-atıkların, yalnızca %22’lik kısmı geri dönüştürülebilmektedir. Gelişen nüfusla birlikte bu durum büyük bir çevre sorunu haline geliyor. 2022’de üretilen elektronik atıkların içinde 31 milyar kg metal, 17 milyar kg plastik ve 14 milyar kg diğer malzemeler (mineraller, cam, kompozit malzemeler vb.) bulunuyordu ve  ve çoğu elektronik atık, geri dönüşüme uğramadı. Bunun sonucunda, her yıl çevreye 58 bin kg cıva ve 45 milyon kg bromlu alev geciktiriciler içeren plastik salınıyor.

Büyüyen bu soruna karşı elbette yapılabilecek çok şey var. Öncelikle geri dönüşüme ağırlık vermek. E-atıkların içinde bulunan demir, bakır, alüminyum, altın ve diğer metallerin oranı %60’ın üzerinde olduğu göz önüne alındığında bu çevreyi korumanın yanı sıra bir iş fırsatıdır. Sonrasında geri dönüşümün sağlanması için atıklarımızı geri dönüştürülebilecek şekilde uygun yerlere bırakmalıyız. Bunun için uygun bir altyapı ve eğitim gerekiyor. Burada bir görev de üreticilere düşüyor. Daha uzun ömürlü cihazlar üretmek e-atık sorununun çözümüne yardımcı olacak, doğa ile uyumlu sürdürülebilir bir ekonomiye katkı sağlayacaktır.